JON VAN EERD

      HET NIEUWE GENRE

 

        Een rechtenvrij interview met Jon van Eerd.

        Door Milka Ries

Als we van Eerd mogen geloven is het theater al een paar jaar ongemerkt een nieuwe stijl rijker. Hij noemt het zelf Het Nieuwe Genre. Maar hij grinnikt er wel bij.

 

Ik krijg een duidelijke knipoog, en toch is hij heel serieus. Het Nieuwe Genre is de theaterstijl die Jon van Eerd in de loop der jaren ontwikkeld en zeker ook benoemd heeft. Volgens van Eerd zelf is de benaming een (speels edoch prozaïsch) protest tegen de halsstarrigheid waarmee hij regelmatig geconfronteerd werd als het ging om zijn eigen komedies. Criticasters bleven soms blindelings en letterlijk ongezien (!) hun vooroordeel uitspreken over zijn stukken. Niet uit frustratie, maar uit verbazing zocht van Eerd naar de voorwaarden van de salonfähigkeit van komedie in de strikte vorm.‘Wanneer is Fawlty Towers een klucht en wanneer is het VPRO-waardig?’, vroeg hij zich af.

 

De verwondering begon bij van Eerd na een mailwisseling met een lokale recensent. ‘In een aanvankelijk interessante discussie die ontstaan was naar aanleiding van een bijzonder ongenuanceerde en zeker ook ijdele recensie van Loek Zonneveld. Deze uitermate bevooroordeelde meneer beschuldigde mij ervan rode rozen rood te verven in onze mega succesvolle productie De Tante van Charlie. Toen begon ik me af te vragen wat daar eigenlijk mis mee is. Of liever: waar dit soort mensen hun snobistische misverstand op denken te baseren. Of liever: wat voeren zij aan als objectieve constatering om hun zogenaamde kennis te staven.' Met zijn achtergrond als Theaterwetenschapper liet van Eerd zich niet uit het veld slaan, 'deze man was er nou net één te veel in het bos van ezelachtige onkundigen die denken de wetten van het theater in handen te hebben en het alleenrecht te bezitten om deze wetten te mogen buigen al naar gelang hoe hun witte wijntje valt langs de gracht.'

 

En dus besloot van Eerd zijn eigen werk eens goed onder de loep te leggen; 'Want ik wil altijd leren en dus ging ik, zo neutraal mogelijk, en onder het toeziend oog van een aantal goede, kundige vrienden en collega's, eens kijken waar ik nou eigenlijk precies mee bezig was. Veel kunst is onbewust, weet je, en alle Alfa wetenschap is bedacht, door de mens, en derhalve sowieso nooit toetsbaar'.

 

Van Eerd kwam tot de conclusie dat hij zich in zijn komedies vaak baseerde op wat hij noemt de Britse ‘high comedy’. En langzamerhand ontwikkelde hij zijn stijl op een farce-achtige bodem, maar altijd met uitdagende en vernieuwende en vooral ook bijzonder absurdistische elementen.

 

Gevraagd naar de stijl zegt van Eerd dat deze zich vooral kenmerkt door het gebruik van een menging van theatervormen en doordat steeds op een totaal ander vlak dan traditioneel verwacht wordt, langs de grenzen van acceptatie en geloofwaardigheid, wordt geborsteld.

 

'Dat is een mond vol woorden’, lacht hij, ‘maar je kan het zo zien, kijk naar een traditionele komedie en dan plotseling, zomaar uit het niets kunnen er onverwachte liedjes, (onwaarschijnlijke) wendingen, technische hoogstandjes, cabareteske stand-up monologen, terugdraaiende scènes en publieksparticipatie voorbij schieten. En JA! ik neem een kilometer lange afstand van het Theater van de Lach. Het moet gewoon maar eens gezegd worden!’.

 

‘De eenheid van logica, begrip en acceptatie wordt steeds weer op de proef gesteld en uitgedaagd. De ene keer bijna onzichtbaar, de andere keer onvermijdelijk.’ Gevraagd naar de inspiratie geeft van Eerd toe dat Het Nieuwe Genre deels schatplichtig is aan het absurdisme van Monty Python, maar door haar basis veel toegankelijker. In lange gesprekken met zijn goede vriend Eric Idle benadrukken de twee mannen regelmatig de vermakelijke verwarring die kan bestaan als er gespeeld wordt met de wetten van de traditie en daarmee van de logica.

 

Van Eerd’s dialogen zijn herkenbaar als dagelijks taalgebruik. Waar Pinter zijn stiltes benadrukte, schrijft van Eerd voor, de korte uitdrukkingen, de eh’s de ah’s en de herhalingen (vaak in drieën) trouw te blijven in het aanleren van de dialoog. Ook het bekende ‘afdrijven’ van het onderwerp is een duidelijk signatuur van zijn dialoogvoering.

 

In zijn stukken staat altijd het personage Harrie Vermeulen centraal. Een alter-ego die steeds weer een ander gedaante kan aannemen. Hoe kan van Eerd dit verantwoorden in zijn stukken? ‘Harrie heeft altijd herkenbare kwaliteiten maar is iedere keer weer iemand anders. Soms onnozel en traag, dan weer gewiekst en ongeduldig. Soms in de Middeleeuwen, dan weer op een camping.’

 

Is Harrie Vermeulen onlosmakelijk verbonden aan Het Nieuwe Genre?

Volgens van Eerd is Harrie Vermeulen niet persé een gegeven van Het Nieuwe Genre. Harrie is zijn eigen signatuur, daar mag niemand aankomen. Maar Het Nieuwe Genre kan wel degelijk bestaan zonder Harrie Vermeulen. Net zo als dat stukken in Het Nieuwe Genre door andere auteurs zou kunnen worden geadopteerd; 'en daarvoor hoeft niet persé een 'Harrie' centraal te staan. Dat is gewoon mijn ding.'

 

In zijn scripts blijft Jon van Eerd bijna onzichtbaar in Het Nieuwe Genre. De subtiele verschillen met een willekeurige andere komedie of klucht zijn niet voor iedereen herkenbaar. ‘Maar dat ligt ook vaak aan de toeschouwer’, zegt hij, ‘deze zal zich moeten overgeven aan Het Nieuwe Genre om het te kunnen ontwaren en waarderen. Je moet er een beetje je best voor doen.’

 

Daar ligt dan volgens van Eerd ook een uitdaging voor de cynische kijker. En mocht het dan toch nog aan je voorbij gaan dan is er nog geen man overboord. Zoals van Eerd zegt: ‘Ik teken mijn voorstellingen als een Ishiharatest. Als je het niet kunt ontcijferen dan blijft er altijd een mooi gekleurd plaatje over om van te genieten.’

 

Want genieten daar gaat het van Eerd uiteindelijk om! Hij benadrukt dat, welke wetenschappelijke analyse er ook mag bestaan, zijn stukken er vooral zijn ter vermaak. Hierin worden de traditionele waarden van ‘goed’ en ‘kwaad’, ‘verwachting’ en ‘inlossing’, ‘onverwachte wendingen’ en ‘licht maatschappijkritische ondertonen’ niet genegeerd.

 

Of Het Nieuwe Genre als afsplitsing expliciet genoeg is om als genre voort te bestaan kan van Eerd niet zeggen, 'Dat interesseert mij eerlijkgezegd niet. Ik ben hier niet voor de eeuwigheid, maar wil juist in het 'nu' leven. Als wetenschapper vraag ik me overigens af, wie dat zou moeten bepalen. 'Feiten' worden bedacht, gecreëerd en verzonnen voor hele andere redenen dan uit echte interesse. De hoogleraren zijn in ieder geval niet de personen om het te bepalen! Die zitten er vooral voor zichzelf. En ook de ambtenaren van het gesubsidieerde tellen niet mee. Mijn God, de vooringenomenheid! En de luiheid! Nee, het gaat uiteindelijk om wat het publiek wil, en wat wij maken. En, ach, wat maakt het uit? Ik ben er nog lang niet klaar mee, en dus bestaat het!'

 

 

 

 

 

 

 

Extra informatie:

De stukken van Jon van Eerd die onder het genre vallen zijn:

 

‘Een Rits te Ver'           - technisch absurdisme, magie

‘Dubbel Op’                 - geloofwaardigheidsgrens, muziek

‘Oranje Boven’              - publieksparticipatie, een rol werd

                              gespeeld door iemand uit publiek

‘Kantje Boord’              - dans en absurde (droom)scènes

‘De BonBonFabriek’          - dubbelrollen, stand-up elementen

                              en publieksquiz

‘Harrie en Twee Meesters’   - zang als scéneverklaring

‘Harrie Babba’              - etnische onwaarschijnlijkheden,zang,

                              geloofwaardigheidsgrens, magie

 

De bewerkingen van Jon van Eerd waarin elementen van het genre zijn gebruikt zijn:

'Tel Uit Je Winst'

'De Tante van Charlie'

'De Fabeltjeskrant, de musical'

'Purper' (delen)

'Boeing Boeing'

'La Cage aux Folles'